بنزین در آستانه سه نرخی‌شدن؟ | سناریوی نرخ سوم و تبعاتی که نمی‌توان نادیده گرفت
طرح بنزین سه‌نرخی، بار دیگر بحث قیمت سوخت را به صدر اخبار آورده؛ سناریویی که اگرچه هنوز تصویب نشده، اما می‌تواند با تغییر جدی در الگوی مصرف و هزینه‌های حمل‌ونقل، تأثیرات گسترده‌ای بر زندگی روزمره مردم بگذارد.
در روزهایی که جامعه بیش از هر زمان دیگری با فشارهای معیشتی دست‌وپنجه نرم می‌کند، زمزمه‌های تازه‌ای درباره تغییر در نظام قیمت‌گذاری بنزین شنیده می‌شود؛ چیزی که این بار نه افزایش مستقیم قیمت، بلکه ورود به یک مدل سه‌نرخی‌شدن را در قالب نرخ سوم بنزین پیشنهاد می‌دهد. اگرچه هنوز این طرح به‌طور رسمی تصویب نشده، اما اظهارات اخیر برخی نمایندگان مجلس، به‌ویژه مصطفی نخعی، عضو کمیسیون انرژی، نشان می‌دهد که بحث درباره آن جدی‌تر از همیشه در جریان است.
نخعی در صحبت‌های خود با تأکید بر عدم افزایش قیمت رسمی یا کاهش سهمیه‌ها، به موضوع نرخ سوم اشاره کرده که طی دو سال گذشته مطرح بوده اما هنوز به مرحله تصویب نرسیده است. همین جمله کافی بود تا دوباره توجه رسانه‌ها و کارشناسان به سمت مدل جدید قیمت‌گذاری جلب شود؛ مدلی که در صورت اجرایی‌شدن، تأثیرات اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای خواهد داشت.
بنزین سه نرخی یعنی چه؟
در حال حاضر، بنزین در ایران با دو نرخ رسمی در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد:
۱. ۱۵۰۰ تومان به‌عنوان نرخ یارانه‌ای که به‌صورت سهمیه ماهانه در کارت سوخت شارژ می‌شود.
۲. ۳۰۰۰ تومان به‌عنوان نرخ آزاد برای مصرف مازاد بر سهمیه.
اما بر اساس الگوی نرخ سوم، برای مصرفی که از سقف مشخصی فراتر می‌رود—یعنی حتی بالاتر از نرخ آزاد فعلی—قیمت جدیدی در نظر گرفته خواهد شد؛ قیمتی که احتمالاً از مرز ۵ یا ۶ هزار تومان عبور کند و دیگر مشمول یارانه نباشد.
این مدل در ظاهر به دنبال تعدیل مصرف سوخت، کنترل قاچاق و کاهش فشار مالی دولت بر یارانه‌هاست، اما با نگاهی دقیق‌تر می‌توان متوجه شد که تبعات این تصمیم می‌تواند فراتر از اهداف اعلام‌شده باشد.
رانندگان در خط مقدم آسیب
در نظام فعلی، بخش بزرگی از مصرف‌کنندگان، به‌ویژه رانندگان تاکسی اینترنتی، وانت‌بارها، موتورسواران و فعالان حوزه خدمات شهری، روزانه نیاز به سوخت بیشتری از سقف یارانه‌ای دارند. برای این گروه، نرخ سوم به‌معنای هزینه‌ای سنگین است که مستقیماً بر معیشت آنها تأثیر می‌گذارد.
طبق برآوردهای اولیه، اگر نرخ سوم اجرایی شود و به‌عنوان مثال هر لیتر بنزین بالای سقف مصرف ۶۰۰۰ تومان محاسبه شود، یک راننده تاکسی اینترنتی در ماه ممکن است مجبور به پرداخت بیش از ۲ میلیون تومان اضافه هزینه بنزین شود. این فشار، بی‌تردید به‌سرعت به افزایش کرایه‌ها، خدمات شهری و حتی قیمت کالاها منجر خواهد شد.
چرا مصرف بنزین بالاست؟
یکی از نکات مهمی که در اغلب طرح‌های سوختی نادیده گرفته می‌شود، کیفیت پایین بنزین و ساختار غیربهینه خودروهای داخلی است. بیشتر خودروهای تولید داخل از استانداردهای روز جهانی فاصله زیادی دارند و همین موضوع باعث می‌شود مصرف سوخت آنها به‌مراتب بالاتر از میانگین جهانی باشد.
در کنار آن، کیفیت پایین بنزین که هم مصرف سوخت را بالا می‌برد و هم به قطعات خودرو آسیب می‌زند، خود عامل مهمی در افزایش مصرف است. بنابراین، مصرف بالای بنزین در ایران الزاماً به معنای اسراف مردم نیست؛ بلکه نتیجه مستقیم ناکارآمدی‌های صنعتی و ضعف زیرساختی است.
سناریوهای پیش‌رو؛ دولت به کدام سمت می‌رود؟
در حال حاضر سه سناریو برای آینده بنزین در کشور قابل تصور است:
ادامه وضعیت فعلی بدون تغییر در نرخ‌ها، صرفاً با کنترل مصرف و عرضه.
اجرای نرخ سوم با اعمال قیمت شناور یا سقف‌دار برای مصرف مازاد.
افزایش کلی قیمت رسمی بنزین و حذف یا کاهش یارانه‌ها.
از میان این سه، سناریوی دوم—یعنی اجرای نرخ سوم—در حال حاضر به‌عنوان محتمل‌ترین گزینه در محافل کارشناسی و رسانه‌ای مطرح شده است.
نظر شما