یادداشتی از نوید کمالی
معاونت راهبردی: ظرفیت کلیدی دولت چهاردهم برای ارتقای کارآمدی و چابکی
نوآوری و تصمیم‌گیری هوشمند: اهمیت تشکیل معاونت راهبردی
معاونت راهبردی ریاست جمهوری: پلی به سوی حکمرانی هوشمند معاونت راهبردی: مرکزی پویا برای اندیشه‌ورزی راهبردی معاونت راهبردی و چشم‌اندازهای نوین حکمرانی چگونه معاونت راهبردی دولت به تقویت توان استراتژیک ایران کمک می‌کند؟
در جهانی که پیچیدگی‌ها و سرعت تحولات در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی روز به روز افزایش می‌یابد، ضرورت حکمرانی هوشمند و آینده‌نگر بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. این امر مستلزم ایجاد نهادها و ساختارهایی است که بتوانند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی، فکری و تجربی، دولت را به عنوان عضو پیشران نظام اسلامی در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک یاری دهند. مطالبه توجه به این مهم سال گذشته توسط رهبر معظم انقلاب(حفظه‌الله) و تحت عنوان توجه به ضرورت انتخاب راهکارها و ابزارها متناسب با زمانه مطرح شد. رهبر انقلاب در مراسم رحلت امام راحل فرمودند: «در دوران هوش مصنوعی و کوانتوم و اینترنت نمی‌شود با همان ابزارهای چهل سال قبل کار کرد باید ابزارها متناسب با زمان باشند» که این اشاره حکیمانه به معنای ضرورت نوسازی و روزآمد سازوکارهای پیشبرد حکمرانی بود؛ در این راستا، تصمیم و ابلاغ داهیانه اخیر دکتر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور محترم مبنی بر تشکیل معاونت راهبردی ریاست جمهوری و به نوعی ارتقاء مرکز بررسی‌های استراتژیک اقدامی قابل تحسین و هوشمندانه است که می‌تواند نقش کلیدی در تقویت توان راهبردی دولت و نظام متناسب با شرایط خاص و پیچیده امروز ایران و نظام بین‌الملل ایفا کند.
انتخاب و ابلاغ رئیس جمهور محترم در رابطه با تشکیل معاونت راهبردی که بر اساس اصل یکصد و بیست و چهارم قانون اساسی صورت گرفت، نشان‌دهنده توجه ویژه رئیس جمهور به ضرورت حکمرانی هوشمند(دانش‌بنیان) و اندیشکده محور است. بدون شک تشکیل این معاونت و ارتقاء مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری به یک مرکز پویا و تاثیرگذار، از یک‌سو فرصتی برای بهره‌گیری از تجربیات انباشته مدیران ارشد کشور فارغ از قبیله‌گرایی‌های بیهوده و بی‌سرانجام سیاسی و از سوی دیگر، بستری برای بهره‌مندی از توانمندی‌های علمی و تخصصی نخبگان جامعه خصوصاً نسل جوان پژوهشگران را فراهم می‌کند. خوشبختانه در حکم رئیس‌جمهور، بر اهمیت استفاده از ظرفیت‌های موجود و جلوگیری از ایجاد ساختارهای جدید تاکید شده است که این رویکرد نشان‌دهنده تمرکز دولت بر چابکی و کارآمدی در نظام حکمرانی و بهره‌وری بهینه از منابع است. علاوه بر این یکی از محورهای کلیدی در حکم رئیس‌جمهور، تاکید بر استفاده از توانمندی‌های گسترده علمی، تخصصی و کاربردی نخبگان و نهادهای جامعه مدنی است. این رویکرد نشان‌دهنده توجه دولت به بهره‌برداری مؤثر از ظرفیت نخبگان جوان و استفاده از آن‌ها به‌عنوان موتور محرکه توسعه پایدار کشور است امری که همواره مطالبه رهبری انقلاب نیز بوده است چرا که نخبگان جوان با ایده‌های نوآورانه و انرژی بی‌پایان خود که نشات گرفته از عشق بی‌مانندشان به کشور و آینده آن است، می‌توانند در شناسایی و حل مسائل پیچیده و ارائه راهکارهای خلاقانه نقش کلیدی ایفا کنند.
بایستی به این نکته توجه داشت که بنا بر تجربیات جهانی خصوصاً تجربیات کشورهای توسعه یافته یکی از اصول مهم در ساختار نوین حکمرانی، بهره‌گیری از ظرفیت فکری و راهبردی اندیشکده در مسیر اتخاذ تصمیمات و سیاست‌های اثربخش و مبتنی بر آینده‌نگری راهبردی در راستای تامین حداکثر مصالح و منافع ملی است. این مفهوم بر اهمیت استفاده از ظرفیت اندیشکده‌ها به‌عنوان نهادهای تخصصی و تحلیلی در فرآیند تصمیمسازی و سیاست‌گذاری تأکید دارد. در این راستا، معاونت راهبردی رئیس جمهور محترم با ایجاد بسترهایی برای همکاری نزدیک با اندیشکده‌ها و نهادهای جامعه مدنی و خصوصاً نخبگان فعال در این عرصه، می‌تواند به تحلیل و رصد تحولات کلان داخلی و بین‌المللی بپردازد و راهکارهای نوآورانه و کارآمدی برای چالش‌های پیش‌روی کشور ارائه دهد.
همانگونه که اشاره شد با عنایت به تجربیات جهانی، اندیشکده‌ها، در سال‌های اخیر به یکی از ارکان اصلی حکمرانی در کشورهای توسعه‌یافته بدل شده‌اند. این نهادها با بهره‌گیری از پژوهش‌های عمیق، تحلیل‌های کارشناسی و برگزاری نشست‌های تخصصی و بدور از سوگیری‌های سیاسی قبیله‌ای-جریانی مخالف مصالح و منافع ملی، به تصمیم‌گیران کمک می‌کنند تا درک بهتری از مسائل پیچیده پیش روی حکمرانی داشته باشند و در نتیجه تصمیمات آگاهانه‌تری برای کشور اتخاذ کنند. در واقع، اندیشکده‌ها به‌عنوان موتور محرک نوآوری و تولید دانش، نقش بسیار مهمی در پیشرفت و توسعه این کشورها ایفا می‌کنند چرا که به دولت‌ها در مواجهه هوشمند با چالش‌های پیچیده‌ای مانند مسائل سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و حتی پدیده‌هایی مانند تغییرات آب و هوایی، تروریسم، و رقابت‌های ژئوپلیتیکی یاری می‌رسانند. همچنین، این نهادها با تقویت دیپلماسی عمومی و ایجاد شبکه‌های بین‌المللی، به افزایش نفوذ و اعتبار کشورها در عرصه جهانی کمک می‌کنند.
دقت کنیم که در کشورهای اروپایی مانند آلمان، فرانسه و بریتانیا، اندیشکده‌ها نقش بسیار فعالی در شکل‌دهی سیاست‌های داخلی و خارجی این کشورها ایفا می‌کنند. این نهادها با ارائه تحلیل‌های دقیق از مسائل اتحادیه اروپا و روابط بین‌الملل، به دولت‌های این کشورها کمک می‌کنند تا در تصمیم‌گیری‌های مهم اروپایی و جهانی نقش مؤثرتری ایفا کنند. در ایالات متحده آمریکا نیز، اندیشکده‌ها به‌عنوان یکی از ارکان اصلی نظام حکمرانی شناخته می‌شوند. این نهادها با ارائه تحلیل‌های مستقل و کارشناسی، به دولت آمریکا در تدوین سیاست‌های داخلی و خارجی کمک می‌کنند و بر تصمیم‌گیری‌های کنگره و کاخ سفید تأثیر می‌گذارند. در مجموع، می‌توان گفت که اندیشکده‌ها با تولید دانش، ایجاد شبکه‌های ارتباطی و تقویت دیپلماسی عمومی، به کشورهای توسعه‌یافته کمک می‌کنند تا در عرصه جهانی نقش مؤثرتری ایفا کنند و منافع ملی خود را تأمین نمایند. در نتیجه، سرمایه‌گذاری در تقویت ظرفیت‌های راهبردی کشور خصوصاً تشکیل معاونت راهبردی ریاست جمهوری یکی از مهم‌ترین راهکارها برای ارتقای سطح حکمرانی و دستیابی به توسعه پایدار در کشور است.
در ایران عزیز ما نیز با تشکیل معاونت راهبردی ریاست جمهوری فرصتی بی‌نظیر و نو برای بهره‌گیری از تجارب جهانی در عرصه تحقق حکمرانی هوشمند و پیاده‌سازی آن‌ها فراهم شده است. در این راستا، می‌توان راهبردهای زیر را در معاونت راهبردی ریاست جمهوری مدنظر قرار داد:
- تشکیل کمیته‌های تخصصی: ایجاد کمیته‌های تخصصی در حوزه‌های مرتبط با حکمرانی از قبیل حوزه‌های فرهنگی،سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و حتی دفاعی و امنیتی که با بهره‌گیری از نخبگان و کارشناسان، به تحلیل و بررسی مسائل کلان بپردازند و راهکارهای علمی و داده‌محور برای پاسخ به نظام مسائل کشور و روندهای پیش روی آن ارائه دهند.
- تعامل با دانشگاه‌ها و اندیشکده‌ها: توسعه تعاملات نزدیک با دانشگاه‌ها و اندیشکده‌ها برای تبادل دانش و تجربه و بهره‌برداری از ظرفیت‌های علمی و تحلیلی آنان در فرآیند تصمیم‌گیری.
- توسعه دیپلماسی اندیشکده‌ای: همکاری با نهادهای مشابه در سایر کشورها و توسعه شبکه‌های بین‌المللی برای تبادل تجربه و دانش و بهره‌گیری از دانش و تحلیل‌های جهانی.
- ارتقاء سیستم‌های اطلاعاتی و تحلیلی: ایجاد و ارتقاء روزآمد سیستم‌های اطلاعاتی و تحلیلی پیشرفته و کارآمد برای تحلیل دقیق‌تر و سریع‌تر مسائل و تسهیل فرآیند تصمیمسازی راهبردی.
- آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی: برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های تخصصی برای ارتقاء توانمندی‌های نیروی انسانی خصوصاً مدیران و کارشناسان شاغل در مشاغل راهبردی و در نتیجه بهبود کیفیت تصمیم‌گیری‌ها در مراکز و نهادهای راهبردی کشور.
در پایان تاکید بر این نکته ضروری است که تشکیل معاونت راهبردی ریاست جمهوری و بهره‌گیری از حکمرانی اندیشه‌ورز، انتظار می‌رود که تصمیم‌گیری‌های استراتژیک دولت با دقت و کارآمدی بیشتری انجام شود. این رویکرد می‌تواند به تحقق اهداف قانون اساسی، سند چشم‌انداز و سیاست‌های کلی مصوب مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) کمک کند و بستر مناسبی را برای توسعه پایدار کشور از طریق بهبود وضعیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور و ارتقاء جایگاه ایران در سطح بین‌المللی فراهم آورد.
پژوهشگر و کارشناس مسائل راهبردی
نظر شما