یادداشتی از حمیدرضا حاجی اشرفی

گام ارزشمند بیمه مرکزی در عرضه پوشش های تکافل

خیلی خلاصه اگر بخواهیم ؛ تکافل و عملیات آن را معرفی نماییم می توان گفت که : تکافل برادر خوانده بیمه و عملیات بیمه گری ست.

خیلی خلاصه اگر بخواهیم ؛ تکافل و عملیات آن را معرفی نماییم می توان گفت که: تکافل برادر خوانده بیمه و عملیات بیمه گری ست! با این تفاوت که بیمه گری ریشه در فنون مبتنی بر اصول تجارت و بازرگانی و سابقه ای ۳۰۰۰ ساله دارد و از قرن ۱۶ میلادی به تدریج در اروپا رایج و پس از انقلاب اول صنعتی به یکی از خدمات مالی اصلی در حمایت از بخش های صنعت، خدمات، بازرگانی و اشخاص حقیقی و خانوارها تبدیل شد. تا پیش از انقلاب صنعتی عرضه پوشش های بیمه عمر و زندگی مورد مخالفت کلیسا قرار می گرفت و بیمه گران را دچار چالش با مقامات مذهبی دین مسیحیت می کرد لیکن بعدها کشیشان نیز از مخالفت با فروش بیمه نامه های عمر و زندگی منصرف و آنرا به عنوان خدمتی معقول و حامی افراد و خانواده ها و موجب تقویت بنیانهای اقتصادی - اجتماعی پذیرفتند.
اولین رشته بیمه ای که بطور فراگیر عرضه شده، بیمه کالاهای تجاری که توسط کشتی ها حمل می شدند تحت عنوان بیمه باربری دریایی بوده و به علت حجم بالای تقاضای این بیمه نامه ها، اولین تقسیم بندی عملیات بیمه ای در دروس بیمه ای هنوز هم تحت عنوان : بیمه های دریایی و غیر دریایی شناخته می شوند. به تدریج بیمه های آتش سوزی، زندگی، مهندسی و … و بیمه های اجتماعی شامل بازنشستگی و درمان بعلت حمایت از نیروهای کار بطور وسیع در خدمت جوامع انسانی قرار گرفت.

تاریخچه ورود بیمه در کشور ما به زمان ناصرالدین شاه قاجار و قرار داد وی با یک تبعه انگلیسی بر می گردد. در ایران ابتدا فروش بیمه از سوی برخی علمای مذهب امامیه به عنوان معاملات غرری بخصوص در مورد بیمه های عمر مورد اشکال شرعی بود و این دیدگاه تا اوایل انقلاب سال ۵۷ ادامه داشت. تا اینکه در نهایت چندین نفر از مراجع تقلید مذهب امامیه فتوای بلااشکال و عدم مغایرت عملیات بیمه گری با اصول شرعی دین مبین اسلام را اعلام و بدین ترتیب فعالیت بیمه گران ایرانی در همه رشته ها مورد پذیرش فقهای مذهب تشیع اثنی عشری قرار گرفت.

لیکن در سایر کشورهای اسلامی که پیرو تعالیم مذاهب اهل سنت هستند، علمای آن مذاهب، اشکالات شرعی به عملیات بیمه گری که بارزترین ایراد همان غرر در بیمه گری بخصوص در رشته بیمه های زندگی می باشد همچنان مطرح است. در کشورهای عربستان سعودی، مالزی، سودان این مباحث پررنگ تر از سایر کشورهای اسلامی ست. اما با این وصف انجام عملیات بیمه گری در رشته های اموال، مسئولیت مالی اشخاص ثالث، مهندسی، درمان، حوادث در آن کشورها چندان مورد ایراد نیست، لذا شرکت های بیمه بازرگانی در آن کشورها در این رشته ها فعالیت دارند.

فقها و اندیشمندان اقتصادی کشورهای اسلامی، برادران اهل سنت دست به یک ابتکار نوظهور زدند و عملیات حمایتی پوشش های تکافل بر مبنای اصل تعاون را طراحی و شرکت های تکافل مستقیم و تکافل اتکایی در آن کشورها تاسیس و شروع به فعالیت نموده اند.
بر اساس آخرین آمارها و اطلاعات بخش قابل توجه ای از پرتفوی، خدمات شرکت های تکافل این کشورها عرضه می شود و تجربیات ارزشمندی نیز تاکنون حاصل نموده اند.

در ایران همانطور که در سطور بالا اشاره شد از نظر اصول شرعی بنا بر نظریات مراجع مذهب امامیه عملیات بیمه گری اجتماعی و بازرگانی بلا مانع است. لیکن بعلت اینکه هموطنان عزیز اهل سنت در ایران نیز بتوانند از خدمات پوشش های حمایتی خانوار و کسب و کار برخوردار و بهره برداری نمایند، از حدود دو دهه پیش موضوع راه اندازی شرکت ها و صندوق های تکافل در بیمه مرکزی مطرح شد و در چند ماهه گذشته، بیمه مرکزی ایران و پژوهشکده بیمه در اقدامی ارزشمند اقدام به انجام مطالعات مبسوط و تلاش در جهت راه اندازی خدمات مالی حمایتی تکافل اسلامی نموده اند. این اقدام گامی مثبت در جهت تعمیم این پوشش ها می باشد. گرچه صرفنظر از مباحث فقهی و تفاوت دیدگاههای شرعی در زمینه بیمه گری و تکافل نکته حائز اهمیت در اقدام بیمه مرکزی ایران بعنوان نهاد ناظر اینگونه عملیات مالی در کشورمان ؛ پیاده سازی عملیات تکافل مکمل بیمه گری در مواردی که وفق اصول بیمه گری و قانون اعداد بزرگ و فقدان تجانس و همگنی کامل ریسک ها و … توجیه عملیات بیمه گری را منسوخ می کند، امکان بهره برداری از این روش حمایتی و اطمینان ساز بجای پوشش های بیمه در قبال ریسک های بیمه ناپذیر در راستای پشتیبانی از خانواده ها، بنگاه های اقتصادی، پروژه های کسب و کار فراهم می شود.

از این منظر، اراده بیمه مرکزی ایران در راه اندازی خدمات تکافل و اتکایی تکافل تحسین برانگیز و شایسته است. ان شاالله این اقدام به موفقیت نائل و خدمت مالی نوینی در اختیار فضای کسب و کار ملی و هموطنان عزیز از این پس قرار گیرد.

*کارشناس مطالعات ریسک و بیمه