اعمال شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان ۱۴۰۳
شب بیست و سوم ماه رمضان سومین شب از شبهای قدر می باشد، در اینجا با اعمال مشترک و اعمال ویژه شب بیست و سوم ماه رمضان آشنا خواهیم شد.
شب قدر بهترین فرصت برای طلب آمرزش گناهان از خداوند است و پروردگار در شب بیست و یکم ماه رمضان عنایت خاصی به بندگان خود دارد و می خواهد بواسطه شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان بگونه ای بندگان خود را مورد آمرزش قرار دهد. اعمال شب های قدر با یکدیگر تشابهات و تفاوت هایی دارد. اعمال شب بیست و یکم ماه رمضان با شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان در برخی از اذکار مشابه است و در برخی از ادعیه متفاوت، در ادامه این مطلب با این اعمال بیشتر آشنا خواهیم شد.
اعمال مشترک شب های قدر ماه مبارک رمضان
اعمال مشترک این شب‌ها چند نوع هستند:
۱. غسل
علامه مجلسى فرموده است که "بهتر است غسل شبهای قدر را مقارن غروب آفتاب انجام دهند که نماز مغرب را با غسل بخوانند".
۲. خواندن دو رکعت نماز
در هر رکعت بعد از حمد، هفت مرتبه سوره توحید(قل هو الله احد) را بخواند و بعد از پایان نماز هفتاد مرتبه بگوید «اَسْتَغْفِرُ اللّهَ وَاَتُوبُ اِلَیْهِ»
در روایتى از رسول خدا(ص) آمده است که کسی که این عمل را انجام دهد از جاى خود برنخیزد مگر اینکه خدای متعال او و پدر و مادرش را بیامرزد و خداوند، فرشتگان را مامور می‌کند که تا سال آینده برای وی حسنات بنویسند.
۳. باز کردن قرآن و قرائت دعای مخصوص آن؛
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ بِکِتابِکَ الْمُنْزَلِ
خدایا از تو خواهم به حق کتاب فرستاده شده‌ات
وَ ما فیهِ وَ فیهِ اسْمُکَ الاْکْبَرُ وَاَسْماَّؤُکَ الْحُسْنى
و آن چه در آنست که در آن است نام بزرگت و نام‌هاى نیکویت
وَما یُخافُ وَ یُرْجى اَنْ تَجْعَلَنى مِنْ عُتَقاَّئِکَ مِنَ النّارِ
و آنچه بدان‌ها ترس و امید شود که قرارم دهى از زمره آزاد شدگانت از دوزخ
"پس هر حاجت که دارد بخواهد"
۴. بر سر گرفتن قرآن
به فرموده امام صادق (ع) قرآن مجید را باید بر سر گذاشت و گفت:
اَللّهُمَّ بِحَقِّ هذَا الْقُرْآنِ
خدایا به حق این قرآن
وَ بِحَقِّ مَنْ اَرْسَلْتَهُ بِهِ
و بحق آنکس که او را بدان فرستادى
وَ بِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فیهِ
و بحق هر مؤمنى که در این قرآن مدحش کرده‌اى
وَ بِحَقِّکَ عَلَیْهِمْ فَلا اَحَدَ اَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ
و بحقى که تو بر ایشان دارى زیرا کسى نیست که حق تو را بهتر از خودت بشناسد
سپس ده مرتبه بگوید؛
«بِکَ یا اَللّهُ»
بحق خودت اى خدا
و ده مرتبه
«بِمُحَمَّدٍ»
بحق محمدصلى الله علیه و آله
و ده مرتبه
«بِعَلی»
بحق على علیه السلام
و ده مرتبه
«بِفاطِمَةَ»
بحق فاطمه سلام الله علیها
و ده مرتبه
«بِالْحَسَنِ»
بحق حسن علیه السلام
و ده مرتبه
«بِالْحُسَیْنِ»
بحق حسین علیه السلام
و ده مرتبه
«بِعَلِىّ بْنِ الْحُسَیْنِ»
بحق على بن الحسین علیه السلام
و ده مرتبه
«بُمَحَمَّدِ بْنِ عَلِی»
بحق محمد بن على علیه السلام
و ده مرتبه
«بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ»
بحق جعفر بن محمد علیه السلام
و ده مرتبه
«بِمُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ»
بحق موسى بن جعفرعلیه السلام
و ده مرتبه
«بِعَلِىِّ بْنِ مُوسى»
بحق على بن موسى علیه السلام
و ده مرتبه
«بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِی»
بحق محمد بن على علیه السلام
و ده مرتبه
«بِعَلِىِّ بْنِ مُحَمَّدٍ»
بحق على بن محمدعلیه السلام
و ده مرتبه
«بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِی»
بحق حسن بن على علیه السلام
و ده مرتبه
«بِالْحُجَّةِ»
به حق حضرت حجت علیه السلام
"پس هر حاجتی که دارد از خداوند طلب کند و در تمام این اذکار نهایت حضور قلب و توجه به درگاه خدا را حفظ کند" .
بهتر است اگر می‌خواهند توسل یا ذکر مصیبتی کنند قبل یا بعد از دعا باشد و دعا را قطع نکنند.
۵. زیارت امام حسین (ع)
به فرموده علامه مجلسی زیارت امام حسین (ع)؛ در هر یک از سه شب قدر مستحب موکد است و در روایتی آمده است که سبب آمرزش گناهان می‌شود و اگر از نزدیک دسترسی به زیارت نداشته باشد از دور زیارت کند.
۶. احیاء داشتن شبهای قدر
یعنی اینکه این شب را تا صبح بیدار باشد و با عبادت، دعا، تلاوت قرآن، حضور در جلسات سخنرانی دینی، پرسش و پاسخ‌های مذهبی و یا مطالعه کتابهای تفسیر، عقاید و مواعظ آن را سپری کند.
در روایتی از امام باقر (ع) آمده است"هر کس شب قدر را احیاء دارد، گناهان او آمرزیده می‌شود، هر چند که بسیار باشد" و بهتر است روز قبل مقداری استراحت کند و غذا و نوشیدنی کمتری بخورد تا خواب بر او غلبه نکند و کسانی که توانایی احیاء ندارند بهتر است اول شب را استراحت کنند و سحرگاهان بیدار باشند و عبادت نمایند.
۷. اقامه صد رکعت نماز
صد رکعت نماز بخواند (هر دو رکعت به یک سلام) که فضیلت بسیار دارد و افضل آنست اگر توانایی داشته باشد در هر رکعت بعد از حمد ده مرتبه سوره توحید (قل هو الله احد) بخواند.
۸. خواندن دعای حضرت زین العابدین (ع) در شبهای قدر
بخوانید:
اَللّهُمَّ اِنّى اَمْسَیْتُ لَکَ عَبْداً داخِراً لا اَمْلِکُ لِنَفْسى نَفْعاً وَلا ضَرّاً
خدایا من شام کردم در حالى که بنده خوارى هستم که مالک سود و زیانى براى خویشتن نیستم
وَلا اَصْرِفُ عَنْها سُوَّءاً اَشْهَدُ بِذلِکَ عَلى نَفْسى
و نتوانم از خویشتن پیش آمد ناگوارى را بازگردانم و این مطلبى است که من آن را بر خویش گواهى دهم
وَاَعْتَرِفُ لَکَ بِضَعْفِ قُوَّتى وَقِلَّةِ حیلَتى فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ
و به ناتوانى خود و بیچارگیم در برابرت اعتراف دارم، پس درود فرست بر محمد و آل محمد(ص)
وَاَنْجِزْ لى ما وَعَدْتَنى وَجَمیعَ الْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِناتِ مِنَ الْمَغْفِرَةِ فى هذِهِ اللَّیْلَةِ
و وفا کن برایم بدانچه بر من و همه مؤمنین و مؤمنات وعده فرمودى از آمرزش در این شب
وَاَتْمِمْ عَلَىَّ ما اتَیْتَنى فَاِنّى عَبْدُکَ الْمِسْکینُ الْمُسْتَکینُ الضَّعیفُ الْفَقیرُ الْمَهینُ
و تمام کن بر من آنچه را به من دادى زیرا که من بنده بینواى مستمند ناتوان تهیدست خوار توام
اَللّهُمَّ لا تَجْعَلْنى ناسِیاً لِذِکْرِکَ فیما اَوْلَیْتَنى
خدایا قرار مده مرا فراموشکار از یاد خویش در آنچه به من انعام فرمودى
وَلا غافِلاً لاِِحْسانِکَ فیما اَعْطَیْتَنى وَلا ایِساً مِنْ اِجابَتِکَ وَاِنْ اَبْطَاَتْ عَنّى
و نه غافل از احسانت در آنچه به من عطا کردى و قرارم مده ناامید از اجابت خویش و اگرچه دیرزمانى طول کشد
فى سَرّاَّءَ اَوْ ضَرّاَّءَ اَوْ شِدَّةٍ اَوْ رَخاَّءٍ اَوْ عافِیَةٍ اَوْ بَلاء اَوْ بُؤْسٍ اَوْ نَعْماءَ
چه در خوشى و چه در سختى در دشوارى یا در آسایش در تندرستى یا گرفتارى در تنگدستى یا در نعمت
اِنَّکَ سَمیعُ الدُّعاَّءِ
براستى تو شنواى دعایى
۹. طلب آمرزش گناهان و دعا برای امور دنیوی و اخروی
مرحوم علامه مجلسی (ره) فرموده اند "بهترین اعمال در این شب‌ها طلب آمرزش گناهان و دعا برای امور دنیوی و اخروی است هم برای خود و هم برای پدر و مادر خویشان و دیگر مومنان؛ چه زنده باشند و چه از دنیا رفته باشند و همچنین ذکرهای مختلف و صلوات بر حضرت محمد (ص) و خاندانشان تا آنجا که مقدور است، انجام دهند و در بعضی از روایات نیز تاکید شده است که «دعای جوشن کبیر» را در این سه شب بخوانند.
در روایتی آمده است که شخصی خدمت رسول خدا (ص) رسیده و عرض کرد: اگر شب قدر را درک کردم، چه چیزی را از خداوند طلب کنم؟ که ایشان فرمودند: "عافیت و سلامتی را از خداوند بخواه".
اعمال مخصوص شب بیست و سوم ماه رمضان
در شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان، غیر از اعمال مشترک شبهای قدر، اعمال دیگری نیز وارد شده است تا فردی که این شب را به احیا می‌گذراند در کنار اعمال مشترک شبهای قدر، آن‌ها را نیز انجام دهد، که به شرح ذیل است:
۱- خواندن سوره عنکبوت و روم که حضرت صادق علیه السلام قسم یاد فرموده که خواننده این دو سوره، در این شب از اهل بهشت است.
۲- خواندن سوره حم دخان
۳- هزار مرتبه خواندن سوره قدر
۴- روایت شده که در شب بیست و سوم از ماه رمضان دعا زیر را به دفعات در حال سجود و قیام و قعود بخوانید، و بر هر حالى که هستید در تمام ماه، و در طول حیاتت تا جایى که ممکن باشد، و هر زمانى که به یادتان آید.
اَللهمَّ کُن لولیّکَ الحُجةِ بنِ الحَسَنِ صَلَواتُکَ عَلَیهِ و عَلی ابائهِ فی هذهِ السّاعةِ، و فی کُلّ ساعَة وَلیّا و حافظا وقائِداً وَ ناصِراً وَ دَلیلاً وَ عَیناً حَتّی تُسکِنَهُ اَرضَکَ طَوعاً و تُمَتّعَهُ فی‌ها طَویلًا
خدایا، ولىّ ات حضرت حجّة بن الحسن که درودهاى تو بر او و بر پدرانش باد در این لحظه و در تمام لحظات سرپرست و نگاهدار و راهبر و یارى گر و راهنما و دیدبان باش، تا او را به صورتى که خوشایند اوست ساکن زمین گردانیده، و مدّت زمان طولانى در آن بهره‌مند سازى
همچنین بخوانید دعای زیر را:
یا مُدَبّرَ الاُموُرِ، یا باعِثَ مَن فی القُبُور، یا مُجرِی البُحُور، یا مُلَیَّن الحَدیدِ لِداوُد، صَل عَلی مُحَّمد وَافعَل بی کَذا وَ کَذا
اى تدبیرگر امور، اى برانگیزنده مرده‌هاى در گور، اى روان کننده دریاها، اى نرم‌کننده آهن براى داود، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و با من چنین و چنان کن؛ و به جاى «کذا و کذا» حاجات خود را بخواهد: و دست‌های خود را در وقت خواندن «یا مدبّر الامور» تا آخر به سوى آسمان بردارید. این دعا را در حال رکوع و سجود و ایستاده و نشسته بخوانید، آن را تکرار کنید و در شب آخر ماه رمضان هم بخوانید.
۵- دعای زیر را بخوانید:
اللَّهُمَّ امْدُدْ لِی فِی عُمُرِی وَ أَوْسِعْ لِی فِی رِزْقِی وَ أَصِحَّ لِی جِسْمِی وَ بَلِّغْنِی أَمَلِی وَ إِنْ کُنْتُ مِنَ الْأَشْقِیَاءِ فَامْحُنِی مِنَ الْأَشْقِیَاءِ وَ اکْتُبْنِی مِنَ السُّعَدَاءِ فَإِنَّکَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ عَلَى نَبِیِّکَ الْمُرْسَلِ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَمْحُو اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتَابِ
خدایا عمرم را طولانى گردان و روزى‌ام را وسعت بخش و بدنم را تندرست بدار و به آرزویم برسان و اگر در زمره بدفرجامان هستم، مرا از آن گروه محو کن و در گروه سعادتمندان ثبت فرما که تو در کتاب فرو فرستاده به پیامبرمرسلت (درود تو بر او و خاندانش) فرمودى خدا محو مى‌کند آنچه را بخواهد و ثبت مى‌نماید آنچه را اراده کند و کتاب جامع نزد اوست.
۶- این دعا را که از امام صادق (ع) نقل شده است بخوانید:
اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ فِیمَا تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِیمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَکِیمِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فِی عَامِی هَذَا الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ وَ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِیلَ عُمْرِی وَ تُوَسِّعَ لِی فِی رِزْقِی
در آنچه از کار حکیمانه جدا مى‌سازى در شب قدر، از حکمى که بازگشت نپذیرد، و تغییر نیابد، اینکه مرا در این سال از حاجیان خانه محترمت بنویسى حاجیانى که حجّشان پذیرفته، و سعیشان قبول افتاده و گناهانشان آمرزیده گشته و بدی هایشان محو شده است و قرار ده در آنچه فرمان مى‌دهى و مقدّر مى‌نمایى که عمرم را طولانى گردانى و در روزى‌ام وسعت بخشى.
۷- این دعا را بخوانید:
یَا رَبَّ لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ جَاعِلَهَا خَیْرا مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ، وَ رَبَّ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ الْجِبَالِ وَ الْبِحَارِ، وَ الظُّلَمِ وَ الْأَنْوَارِ وَ الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ، یَا بَارِئُ یَا مُصَوِّرُ یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ، یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا اللَّهُ یَا قَیُّومُ، یَا اللَّهُ یَا بَدِیعُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ، لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلاءُ، أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِی فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فِی السُّعَدَاءِ، وَ رُوحِی مَعَ الشُّهَدَاءِ، وَ إِحْسَانِی فِی عِلِّیِّینَ، وَ إِسَاءَتِی مَغْفُورَةً، و َ. أَنْ تَهَبَ لِی یَقِینا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی، وَ إِیمَانا یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنِّی، وَ تُرْضِیَنِی بِمَا قَسَمْتَ لِی، وَ آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً، وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ الْحَرِیقِ، وَ ارْزُقْنِی فِیهَا ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ وَ الرَّغْبَةَ إِلَیْکَ وَ الْإِنَابَةَ وَ التَّوْبَةَ، وَ التَّوْفِیقَ لِمَا وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ السَّلامُ.
اى پروردگار شب قدر و قراردهنده آن بهتر از هزار ماه، و پروردگار شب و روز، و کوه‌ها و دریاها و تاریکی‌ها و روشنایی‌ها و زمین و آسمان اى پدیدآورنده، اى صورت بخش، اى عطا کننده، اى نعمت ده، اى خدا، اى بخشنده، اى خدا، اى به خود پاینده، اى خدا، اى نو آفرین، اى خدا، اى خدا، اى خدا، نام هاى نیکوتر و نمونه‌هاى والاتر و بزرگمنشى و نعمت‌ها از آن توست، از تو درخواست مى‌کنم که بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستى، و قرار دهى در این شب نامم را در زمره سعادتمندان و روحم را با شهیدان و نیکوکارى‌ام را در بلند مرتبه ترین درجه بهشت و گناهم را آمرزیده و ببخشى بر من یقینى که دلم با آن همراه باشد و ایمانى که شک را از من زدوده گرداند و خشنودى به آنچه نصیبم نموده‌اى و ما را در دنیا و آخرت پاداش نیکو عنایت فرما و از عذاب آتش سوزان حفظ کن و در این شب ذکر و شکر خویش و رغبت به سوى خود و بازگشت و توبه روزى‌ام فرما و به آنچه محمّد و خاندان محمّد (درود خدا بر آنان باد) را به آن موفق کردى توفیقم ده.
۸- دعای زیر را که از امام حسین نقل شده است بخوانید
یَا بَاطِناً فِی ظُهُورِهِ وَ یَا ظَاهِراً فِی بُطُونِهِ وَ یَا بَاطِناً لَیْسَ یَخْفَى وَ یَا ظَاهِراً لَیْسَ یُرَى یَا مَوْصُوفا لا یَبْلُغُ بِکَیْنُونَتِهِ مَوْصُوفٌ وَ لا حَدٌّ مَحْدُودٌ وَ یَا غَائِبا [غَائِبُ]غَیْرَ مَفْقُودٍ وَ یَا شَاهِدا [شَاهِدُ]غَیْرَ مَشْهُودٍ یُطْلَبُ فَیُصَابُ وَ لا یَخْلُو [لَمْ یَخْلُ]مِنْهُ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ وَ مَا بَیْنَهُمَا طُرْفَةَ [طَرْفَةَ]عَیْنٍ لا یُدْرَکُ بِکَیْفٍ [بِکَیْفَ]وَ لا یُؤَیَّنُ بِأَیْنٍ [بِأَیْنَ]وَ لا بِحَیْثٍ [بِحَیْثُ]أَنْتَ نُورُ النُّورِ وَ رَبُّ الْأَرْبَابِ أَحَطْتَ بِجَمِیعِ الْأُمُورِ سُبْحَانَ مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ ءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ هَکَذَا وَ لا هَکَذَا غَیْرُهُ
اى پنهان در حال آشکار بودنش، و اى آشکار در حال پنهان بودنش و اى پنهانى که مخفى نمى شود، اى آشکارى که دیده نمی‌شود، اى به وصف آمده‌اى که هیچ ممکنى به حقیقتش نمى‌رسد و هیچ حدّ بسته‌اى به او احاطه پیدا نمى‌کند، و اى غایب گم نشده، اى حاضرى که مشهود نیست، تا آنکه جستجو شود و او را بیابند، آسمان‌ها و زمین و آنچه بین آن هاست، به اندازه چشم برهم زدن از او خالى نیست، به کیفیتى معیّن دانسته و محدود به مکان و جهت نمى‌شود، تویى روشنایى نور، پروردگار پرورندگان، به همه امور احاطه کرده‌اى، منزّه است آن که چیزى همانندش نیست، و او شنوا و بیناست، منزّه است آن که داراى این صفات است و براى غیر او چنین صفاتى نیست سپس آنچه از خدا می‌خواهید را طلب کنید.
۹- غیر از غسل اوّل شب، غسلى هم در آخر شب انجام دهید. بدانید که برای غسل و شب زنده دارى این شب و زیارت امام حسین علیه السّلام، و صد رکعت نماز، فضیلت بسیار نقل شده است، و انجام این اعمال مورد تأکید است. شیخ طوسی در تهذیب، از ابوبصیر روایت کرده است که امام صادق (ع) فرمود: در آن شبی که امید می‌رود شب قدر باشد ۱۰۰ رکعت نماز بخوانید، در هر رکعت پس از حمد۱۰ مرتبه سوره توحید را بخوانید. ابوبصیر عرض کرد: اگر نتوانستم ایستاده بخوانم، چه کنم؟ فرمود: نشسته به‌جا آور! گفتم: اگر نتوانم نشسته بخوانم؟ فرمود: در همان حال که در بستر خود دراز کشیده‌ای، به جا آورد.
۱۰- مرحوم علامه مجلسی، در زادالمعاد فرموده است: در این شب هر مقدار که ممکن باشد، قرآن بخوانید و از دعا‌های صحیفه کامله سجادیه نیز استفاده کنید؛ مخصوصاً دعای مکارم الاخلاق و دعای توبه.
نظر شما