ناترازی

سیستم عرضه گاز طبیعی در کشور، یک زنجیره تأمین بسیار گسترده است که منابع آن عمدتاً از طریق میدان مشترک پارس جنوبی و پالایشگاه‌های مجتمع پارس جنوبی و سپس از طریق سایر پالایشگاه‌های گازی کشور که از میادین مختلف مناطق مرکزی و گاز‌های همراه مناطق نفت‌خیز جنوب و مناطق دریایی تأمین می‌شود. این زنجیره بزرگ نهایتاً گاز را جهت تأمین انرژی نهایی به نیروگاه‌ها و سایر مصرف‌کنندگان زیر بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی می‌رساند.

برآورد ناترازی

بخش نیروگاهی لنگر

برآورد ناترازی گاز جبران‌شده از طریق مصرف سوخت‌های مایع در بخش نیروگاه‌های حرارتی

بخش پتروشیمی

برآورد ناترازی در تخصیص گاز به صنعت پتروشیمی در سال ۱۴۰۱

صنعت فولاد

برآورد ناترازی در تخصیص گاز به صنعت پتروشیمی در سال ۱۴۰۱

صنعت سیمان

برآورد ناترازی در تخصیص گاز به صنعت پتروشیمی در سال ۱۴۰۱

صادرات / واردات گاز طبیعی

ایران بر اساس آمارهای مختلف منابع معتبر، همواره دریکی از دو جایگاه نخست یا دوم در زمره کشورهای دارای حجم بالای منابع گاز طبیعی در دنیا بوده است ولی سهم آن در تجارت جهانی گاز از بسیاری از رقبای منطقه‌ای و جهانی پایین‌تر و در حدود 3 درصد از تجارت جهانی گاز می‌باشد. موضوع عدم تأمین گاز کافی برای ایفای تعهدات صادراتی که بخشی از آن به دلیل شرایط ناترازی در عرضه و تقاضای داخلی گاز در کشور بوده است، می‌تواند باعث بروز نا اطمینانی در کشورهای مقصد و تضعیف جایگاه ایران در دیپلماسی انرژی شود. ازاین‌رو، در سال 1401 وزارت نفت تأمین گاز موردنیاز برای ایفای تعهدات صادراتی و بهبود عملکرد صادرات گاز را در دستور کار خود قرار داده هرچند همچنان موضوع ناترازی گاز در کشور و احتمال عدم ایفای تعهدات صادراتی در ماه‌های سرد سال یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌رو در سال‌های آتی می‌باشد.

میزان صادرات گاز کشور در ماه‌های سرد سال افت قابل‌توجهی داشته است و اگر میزان تعهدات صادراتی به مجموعاً 78 ‌م‌م‌م‌ر (50 ‌م‌م‌م‌ر برای مقصد عراق و 28 ‌م‌م‌م‌ر برای مقصد ترکیه) در نظر گرفته شود، مقادیر ناترازی در تأمین گاز برای مقاصد مهم صادرات گاز کشور در سه بخش متوسط سالانه، ناترازی در ماه‌های سرد و ناترازی در اوج (بهمن‌ماه) مطابق جدول ذیل می باشد:

لنگربرآوردی از ناترازی در تأمین گاز برای مقاصد مهم صادرات گاز کشور در سال ۱۴۰۱

تزریق

در صورت عدم تأمین گاز موردنیاز برای تزریق و ادامه روند کنونی برآورد می‌شود، 3/2 الی 7/2 میلیارد بشکه نفت خام در مخازن به دام افتاده و قابل استحصال نباشد. بر این اساس باید تأمین گاز برای تزریق در مخازن نفتی، در زمره اولویت‌های تخصیص گاز قرارگرفته و نیاز واقعی تزریق گاز، تأمین شود.

برآوردی از ناترازی در تأمین گاز برای تزریق به میادین نفتی در سال ۱۴۰۱

جمع‌بندی و برآورد مجموع ناترازی:

بر اساس آنچه عنوان شد، می‌توان مجموع ناترازی گاز که از طریق جایگزینی سوخت نیروگاه‌ها، عدم تأمین یا جایگزینی سوخت صنایع عمده، کاهش ایفای تعهدات صادراتی و کاهش تزریق مدیریت‌شده است را می‌توان در دو بخش میانگین سالانه و ناترازی در چهارماهه سرد سال و در قالب جدول ذیل که از ارقام جدول‌های پیشین به‌دست‌آمده است، جمع‌بندی کرد.

برآورد جمع ناترازی گاز در سال 1401 به‌طور میانگین سالانه، چهارماهه سرد پایانی سال و در ماه اوج

چالش افت فشار و انحراف از برنامه تولید:

موضوع انحراف از برنامه تولید به دلایل گوناگون ازجمله تأخیر در اجرای طرح‌های توسعه‌ای، تأخیر در اجرای طرح‌های نگهداشت تولید گاز و همچنین افت فشار برخی از چاه‌ها و میادین تولید گاز موضوع مهمی است که اخیراً چالش‌های فراوانی را فراروی بخش انرژی کشور قرار داده است.

افزایش بی‌رویه برداشت، موجب افت فشار مخازن میدان مشترک گازی پارس جنوبی شده و در صورت ادامه روند برداشت بدون فشار افزایی، سالانه به‌اندازه یک‌فاز استاندارد (معادل حدود ۲۸ میلیون مترمکعب در روز) افت تولید روی خواهد داد. برای جلوگیری از افت فشار و حفظ وضعیت تولید فعلی، با فرض وجود توانمندی داخلی درزمینه ساخت سکوهای نگهدارنده تجهیزات سنگین‌وزن، کمپرسور و تجهیزات لازم جهت فشار افزایی، مجموعاً به ۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای اجرای طرح‌های فشار افزایی مخازن پارس جنوبی مورد نیاز می باشد.

آخرین پیش‌بینی وزارت نفت از تولید گاز طبیعی ایران حاکی از این بوده است که تولید گاز طبیعی در کشور در بهترین حالت از ۹۵۰ میلیون مترمکعب کنونی به حدود 4/1 میلیارد مترمکعب در روز تا سال 1410 برسد و پس‌ازآن با روند کاهشی به 1/1 میلیارد مترمکعب در روز در سال 1420 خواهد رسید. مطابق با گزارش فوق‌الذکر پیش‌بینی می‌شود برای تحقق این سناریو تا سال 1420 به حدود 60 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شامل ۲۵ میلیارد دلار برای اجرای طرح‌های نگهداری تولید (عمدتاً در میدان پارس جنوبی) و ۳۵ میلیارد دلار برای توسعه میادین جدید نیاز باشد که بسیاری از این طرح‌ها در سال‌های اخیر به دلایل مختلف ازجمله تحریم یا عدم تأمین سرمایه، با تأخیر مواجه بوده‌اند. لذا در صورت عدم سرمایه‌گذاری مذکور در بخش تولید گاز و با ادامه روند کنونی، با استناد به گزارش‌های رسمی شرکت ملی نفت ایران و بررسی‌های فنی شرکت ملی گاز ایران در سال 1406 حداکثر گاز شیرین قابل تحویل به شبکه انتقال گاز کشور حدود 966 میلیون مترمکعب در روز خواهد بود که در صورت عدم تثبیت تولید گاز به‌ویژه در فازهای میدان گازی پارس جنوبی و توسعه منابع جدید گازی، تولید گاز شیرین با روند کاهشی به حدود 815 میلیون مترمکعب در روز در سال 1412 خواهد رسید. همچنین بر اساس گزارش شرکت نفت و گاز پارس از سال 1405 تا 1410 سالانه ۲۵ میلیون مترمکعب و از سال 1410 تا 1415 سالانه 56 میلیون مترمکعب تولید روزانه گاز کاهش خواهد یافت و این بدان معناست که در صورت عدم سرمایه‌گذاری در فشار افزایی، تولید گاز از میدان گازی پارس جنوبی به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز کشور از حدود 680 میلیون مترمکعب تولید روزانه در سال 1410 به روزانه 350 میلیون مترمکعب در افق 1410 خواهد رسید.

لکن کشور با چالش جدی تأمین گاز در تمامی زیر بخش‌های مصرف‌کننده مواجه خواهد بود.

چالش ناترازی گاز در سال‌های آتی تا افق 1420